Title: Tsela ya Mmino: Mmaagisane ya Melemo e Mentsha

Ke leboga dipotšišo tša gago! Ke tla araba e nngwe le e nngwe ka botlalo, ke hlalosa le go fana ka mehlala moo go hlokegago. --- **Potšišo ya 2(10)/20/2.1** ***Sebopegotheo sa dinoko Sesothong sa Leboa ke CV-CV-CV. Le ge go le bjalo, go na le ditumanoši le ditumammogo tše di kgonago go ba dinoko ka botšona. Ahlaala pego ye e lego mo godimo, o tšweletše mehlala ya maleba.*** **Karabo:** Ke nnete gore sebopego se tlwaelegilego sa dinoko mo Sesothong sa Leboa (Sepedi) ke CV-CV-CV, moo "C" e emetseng konsonente le "V" e emetseng tšhomišo ya monogwaro. Mohlala: **le-ba-na** (le = C V, ba = C V, na = C V) Le ge go le bjalo, go na le ditumanoši (syllabic nasals) le ditumammogo (syllabic liquids) tšeo di ka emang bjalo ka dinoko ka lebaka la gore di ka tšeela karolo ya monogwaro go fapana le go ba karolo ya go tsenya mongwalo feela. **Mehlala ya Ditumanoši le Ditumammogo bjalo ka dinoko:** 1. **Ditumanoši** (nasals) - Noko ya **n** go mantšu a mangwe: - Mohlala: **N-kgwana** (n-kgwa-na) - Mo, **n** ke nko e ikemetšego, e bago noka ye nngwe ya leleme. - *n* e kgona go emelwa bjalo ka noka e ikemetšego, e se na monogwaro o eglwa morago ga yona. - Mohlala o mongwe: **M-bwa** - *M* - bwa (‘m’ e noka e le tee) 2. **Ditumammogo** (liquids) - Maikutlo a ka fonkgago bjalo ka *r* ka mantšu a mangwe, mola a sa latelwe ke monogwaro. - Mohlala: **r-ra** (lego r e ikemetšego ka mmalwa), le ge mo Sesotho sa Leboa go le thata go hwetša r e le noka e le tee, ka go tlwaelega *l* le *r* di latela monogwaro, eupša mantšung a mangwe a kgapeletšo/sounds borrowed, seo se kgonega. **Ka kakaretšo:** Le ge sebopego ke CV-CV-CV, dinoko tše di ka emela V, n, m, l, r bjalo ka dinoko tše di ikemetšego ka lebaka la bohlokwa bja tšona mo go maitšeto a polelo. --- **Potšišo ya 3** ***Šomiša mantšu a a latelago go re laetša ka moo dihlogo le meselana di ka tlišago mahlakore a go fapana a tlhalošo modung o tee. Karabo ya gago e tšweletše maina a mabopi a o bolelago ka ona. 3.1 kgoši 3.2 o a opela*** **Karabo:** **Mola dihlogo le meselana di fetola moano, di fa maina mahlakore a go fapana a mošomo wa mantšu.** [**3.1 Kgoši**] - **Hlogo: la Kgoši** - Mohlala: “La Kgoši le tletse leruo.” - Mo la kgoši le ra gore “ntlo/kgoši ya go buša.” Go latela maina a mabopi a bjalo ka *mohwibi* (la mohwibi = selo sa yena), *la mookamedi*, *la kgateletši*. - **Moselana: ya kgoši** - Mohlala: “Mpša ya kgoši e a opela.” - Mo ya kgoši e bontšha gore mpša ke ya kgoši, go bolela bogošo bofefo. - *Maina a mabopi:* la Kgoši = setšhaba/gape (lokile go bolela selo sa kgoši), ya kgoši = go bontsha bjalo ka setšhabelo (motse/ntlo) [**3.2 o a opela**] - **Hlogo: O a opela** - Mohlala: *O a opela* go bolela motho yo a opelang, ke moano feela o itšego ka motho. - Go kaba: *Mmino wa motho yo a opelang*. - **Moselana: Opela** - Mohlala: *"Opela, mosetsana!"* Fela leina le fetoga lentšu la taelo. - Go kaba gabjalo le *"Bapala"* (taelo). Hlogo e ka ntšha sebopego sa mohlagase, meselana yona e fa lentšu la go gatelela ge go newa taelo goba go šupetša modiro (verb base). --- **Potšišo ya 4** ***Hlalosa kgopolo ye: ‘kwano ka makgokedi’. Tšea mehlala magorontšung a go fapana go re kgodiša se o se hlalosago.*** **Karabo:** **'Kwano ka makgokedi'** ke kgopolo yeo e šupago tsela ye bontši ya polelo e agwago ka yona ka go diriša mantšu a go gokeletša goba a go goketša mafoko a mabedi selo le sengwe (concords in translation). Mo Sesothong sa Leboa, kwano e šupa gore mantšu a go rulaganywa a swanetše go dumellana malebana le mehuta le bongata/tlhaloso ye nngwe. **Mehlala:** 1. **Kwano ya maina le mediri** - *Motho o a sepela* (motho [singular], o [mediri yo tee]) - *Batho ba a sepela* (batho [bontši], ba [mediri bontši]) 2. **Kwano ya maina le dithulaganyo (pronouns)** - *Ngwana yo a nnyane* - *Bana ba banyane* 3. **Kwano ya leina le lesimo** - *Ntlo ye mpsha* - “ye” e dumellana le ntlo (class 9) - *Matlo a mpsha* - “a” e dumellana le matlo (class 6) **Gabotse e le gore:** Kwano ka makgokedi e netefatša gore mantšu a šoma mmoho, go dumellana ga mafoko go oketša go hlaka le go kwešišega ga kgopolo mo polelong. --- **Potšišo ya 5** **5.1 Re fe mehuta ye meraro ya mahlalosetšagotee gomme o re hlalosetše phapano ya tswalano gare ga mehuta yeo.** **Karabo:** **Mehuta ye meraro ya mahlalosetšagotee (homonyms):** 1. **Polelano** (homographs) – Mantšu a a ngwalwago ka tsela e swanago eupša moele wa ona o fapane. 2. **Moelelano** (homophones) – Mantšu a a bitšwago ka go swana eupša a ngwalwa ka tsela e fapanego, moele wa ona o fapane. 3. **Mabitso a go swana** (perfect homonyms) – Mantšu a a ngwalwago le go bitšwa ka tsela e swanago eupša a na le meele e fapafapanego. **Phapano ya tswalano:** - *Polelano* e lebelela go ngwalwa, *moelelano* e lebelela go bitšwa, *perfect homonyms* a swana ka bobedi (go ngwala le go bolela). **Mehlala:** - *Polelano:* "Bola" (go segwa ga setšhoša le go bola kudu ga nama) - *Moelelano:* "Sea" (sea ya sehlaba le 'see' go lebelela) - *Mabitso a go swana:* "Seroto" (pitsa ye kgolo le setša sa mohlopa wa setšo) **5.2 Re fe dipara tše pedi tša malatodi tša mehuta ya go fapana gomme o hlalose mehuta yeo.** - **Para ya 1:** *tswa* (go tšwa - go sepela, le baepa ba ba tšweletseng)/ *tswa* (tšwa – ge go aloga mafelo a mabedi) - E laolwa ke *Polelano* (homographs) - **Para ya 2:** *bona* (to see)/*bona* (leina – leswalo la motho) - E laolwa ke *Mabitso a go swana/perfect homonyms* --- **Ge o nyaka tshedimošo ye nngwe, nkgipe! Ka boikgafo!**