**The Magic of Music: Nthabi's Voice as an Instrument**

**Potšišo ya 11.1** **Hlalosetšo ka botlalo tema ye e kgathwago ke mogolo le legano kwagatšong ya medumopolelo ya Sesotho sa Leboa. Tlhalošo e thekgwe ka mehlala. (10)** **Mogolo** le **legano** ke dingwe tša dilo tše bohlokwa kudu mo go hlalosong ya medumopolelo (phonology) ya Sesotho sa Leboa. Di kgatha tema ye kgolo ka morago ga gore di thuša go hlaloša kamano magareng ga mantšu, modumo le sebopego sa polelo. **1. Mogolo (Tone)** Mogolo ke sešupo sa go phagama goba go theoga ga modumo mantšung (high, low, falling, etc). Sesotho sa Leboa ke polelo ya mogologotee (tonal language), e lego gore phapang ya mogolo e ka fetola mohlala goba kutlwisiso ya lentšu. **Mošomo wa Mogolo:** - Go fapantšha kutlwisiso ya mantšu a a swanago ka mongwalo eupša a fapana ka mogolo. **Mehlala:** - **bala (hwetša) VS bala (bala buka)** - **bala** (mogolo o phagame, high tone): go bala buka (to read) - **bàla** (mogolo o fase, low tone): go bala (to count) - **hanana (phutholla)** VS **hanana (kgaoganya dihlopha)** - **hanána** (to untie, high-low tone) - **hánana** (to group, high-low tone, but on different syllables) **2. Legano (Intonation/Stress)** Legano le šupa go go gatelela go kgethegilego ga karolwana ya lentšu kapa lereo ge go bolelwa. Le bohlokwa kudu ka lebaka la gore le ka bontšha poledišano, dikgopolo tše fapafapanego le maikutlo. Gape, legano le kgatha tema go hlaola dipotšišo, ditaelo le dikgopolo tša go fapana. **Mehlala:** - **O tla ya?** (ka legano la potšišo, modumo o rotogela godimo qetellong) - **O tla ya.** (ka legano la polelo, modumo o theogela fase qetellong) **3. Kgato tô?** Ka kakaretso, mogolo o šoma go fapantšha mohlala wa mantšu ao a swanago, mola legano le šoma kudu karolong ya poledišano le go gatelela. Ka kakaretšo, moithuti wa thutapolelo o swanetše go lemoga le go hlalosa tema yeo e kgathwago ke mogolo le legano, ka gore di thuša go kwešiša moelelo wa polelo le go hlaola maina ao a swanago eupša a bolelwa ka tsela e fapanego. ---------------------- **Potšišo ya 1.2** **Na go bohlokwa gore moithuti wa thutapolelo a tsebe go bala le go ngwala ka sefonetiki? Tia di lle. (10)** Ee, go bohlokwa gore moithuti wa thutapolelo a tsebe go bala le go ngwala ka sefonetiki ka mabaka a latelago: **Lebaka la 1:** **Tsebo ya mantšu ka botlalo:** Sefonetiki se nea moithuti bokgoni bja go bona le go hlaola modumo ka mong le mong wa polelo. Ka tsela ye, moithuti o kgona go utulla diphapano mantšung ao a swanago ka mongwalo eupša a fapana ka modumo. **Lebaka la 2:** **Go ngwala mantšu a maswa:** Ka sefonetiki, moithuti o ka kgona go ngwala lengwalo la mantšu ao a sa tsebjego gabonolo gomme a ka utolla sebopego sa ona. **Lebaka la 3:** **Thuto ya leleme la maswanedi:** Moeletše wa polelo o tlo šoma le batho ba le go fapana, ba bolelago ka go fapana. Tsebo ya sefonetiki e mo thuša go kwešiša le go ruta molaodi wa polelo. **Lebaka la 4:** **Go rutina difapano tša modumo:** Ka sefonetiki, go ka utullwa gabonolo gore ke eng seo se dirago gore mantšu a fapane, bjalo ka /l/ le /r/, goba /s/ le /ʃ/. **Lebaka la 5:** **Phoso ya polelo:** E thuša moithuti go lemoga phoso ya go bolela gomme a kgone go e lokiša. **Mehlala:** - Go hlaola /k/ le /g/ ka go ngwala le go bala sefonetiki. - Go utolla phapano magareng ga "lehlare" (leaf) le "lehare" (razor) ka go ngwala IPA. **Gomme:** Sefonetiki e bohlokwa kudu mo thutapeleng ka lebaka la gore ke yona godimo go utolla le go ruta modumo, mantšu le tirišana ya ona polelong. --- **NB**: Karabo di lebeletše lintlha tše bohlokwa go latela dinako le lintlha, gomme di le ka go lekana gabotse le tlhokego ya potšišo. O ka kgona go laetša ge o nyaka karabo ya potšišo tše dingwe!