Potšišo ya 3: Magorontšu le Dipharologantšho Tša On

Go lokile! Go ya ka potšišo ya gago, o nyaka gore ke feleletše ka **maina a magorontšu** (main nouns) ao re ithutilego ka ona, gomme ke hlalose **dipharologantšho** tša bohlokwa gare ga **leina** le **lediri**. ### Magorontšu ao o ka ithutago ka ona mo mmotšulong wa leleme: - **Leina** (noun) - **Lediri** (verb) - **Lehlakore** (pronoun) - **Lehlathollo** (adjective/descriptive) - **Kalafi** (adverb) - **Sehlamaga** (interjection) - **Lenaneo** (conjunction) - **Go itlhamela** (preposition) - **Dikamoso** (articles/determiners) ## Karabo: ### 3.1 Leina (Noun) **Leina** ke lentšu le le emelago motho, lefelo, selo goba kgopolo. Le hlalosa gore ke eng kgotsa ke mang. **Mehlala:** - Ngwana (child) - Sekolo (school) - Koloi (car) - Thabo (joy) ### 3.2 Lediri (Verb) **Lediri** ke lentšu le le hlalosago tšhomišo goba go dira sengwe, ka go realo le bontšha keteko. **Mehlala:** - Tsamaea (walk) - Rwala (wear) - Bala (read) - Ja (eat) --- ## Dipharologantšho magareng ga leina le lediri | Leina | Lediri | |-----------------------------|---------------------------| | Leina le emela motho, selo, kgopolo goba lefelo. | Lediri le emela kgwedi ya tiro/gosebetsa/action. | | Leina ga le bontšhe keteko. | Lediri le bontšha keteko (ga se selo). | | Mohlala: ngwana, lehumo, lerato, toropo | Mohlala: ja, rapa, swara, tla | | Ka leina re araba potšišo: Ke eng? Ke mang? | Ka lediri re araba: O dira’ng? Go direga’ng? | | Leina le ka ema kego seswantšho/gore selo se kgona go thlaga. | Lediri le hlalosa gore selo seo se dira eng. | ### Mohlala wa ge di šomišwa: - **Leina:** “Ngwana o a bala” – Ngwana ke leina (who), bala ke lediri (action ov the ngwana). - **Lediri:** “Bana ba a sepela” – Bana ke leina, sepela ke lediri. ## Kakaretšo ya dipharologantšho: - **Leina** le bolela ka motho, selo, lefelong goba kgopolo. - **Lediri** le bolela ka se motho, selo, goba lefelo le se dirago. **Ge o nyaka magorontšu ka moka a ithutwago mmotšulong, di ke tse:** 1. Leina (noun) 2. Lediri (verb) 3. Lehlakore (pronoun) 4. Lehlathollo (adjective) 5. Kalafi (adverb) 6. Sehlamaga (interjection) 7. Lenaneo (conjunction) 8. Go itlhamela (preposition) 9. Dikamoso (articles/determiners) (gape a ka bitšwa “determinants”) **Taba ya bohlokwa:** - **Leina:** Emela motho/selo/lefelong/kgopolo - **Lediri:** Emela keteko/se se dirwago Ge o hloka dikarabo di oketšegilego goba diritatšatši, o ka botšiša gape!

Mo mmotšulong wo, re ithutile ka magorontšu a mmalwa. Maina a magorontšu ao ke ithutilego ka ona ke a latelago: 1. **Leina (noun)**: Lena ke lentšu leo le šupago motho, selo, tokologo, kgopolo, le bjalo. 2. **Lediri (verb)**: Lentšu leo le šupago ketelo, mošomo goba tiragalo ye e diregago goba ye e dirwago ke selo goba motho. Magorontšu a mangwe ao re ithutilego ka ona ke a latelago: - **Lehlaloši (adjective)**: Lentšu leo le hlalošago leina, le re botšago ka dipharologantšho tša lona, bjalo ka mebala, maemo, bogolo, goba mekgwa. - **Lehlalošišwa (adverb)**: Lentšu leo le hlalošago lediri, goba maaka a motho (a hlalošago gore ketelo yela e dirwile bjang, neng, mo kae, goba ke mang). - **Letlapeletšo (pronoun)**: Lentšu leo le šomago go fetola leina, go fokotša prelete ya go bolela leina ka moka ka moka. **Dipharologantšho tše bohlokwa tše di go lemošago phapano gare ga leina le lediri:** 3.1 **Leina:** - **Šupetšo:** Šupa batho, dilo, mafelo, dikgopolo goba diphophošo (dilo ka bophara). - **Mohlala:** "kolo" (leina leo le šupago moago wo o rerelwago dithuto), "puku" (leina leo le šupago selo seo se ngwadilwego bakeng sa go balwa). - **Morero:** E šomišwa e le yona e dirago motheo goba naledi ka polelong. - **Karolokgokgošo:** E ka ba tša motho nngwe (puku), tše bonolo (dikolo). 3.2 **Lediri:** - **Šupetšo:** Šupa tiragatšo goba ketelo, goba seo motho a se dirago goba seo dilo di diregago. - **Mohlala:** "bala" (lediri leo le šupago ketelo ya go bala puku),"ya" (lediri leo le šupago ketelo ya go sepela go lefelo le lengwe). - **Morero:** E šomišwa go ntšha kgopolo ya ketelo, ditiro goba boemo. - **Karolokgokgošo:** Lediri ga le na tše fapaneng, fela go bohlokwa go di latela ka maaka a a hlalošago gore ketelo yela e dirwa bjang le bjang. Kahlohle, dikgopolo tšeo di fapanego gare ga leina le lediri kaaloga ka gore leina le šupetša dilo tše nago le mašupa a a sekamego, mola lediri le šupa keto e sa diregago goba ye e dirego selo kgotsa motho.